Η Νεκρόπολη των Αγίων Ομολογητών
Ιστορία:
Αρχαίοι τάφοι που ανάγονται στα χρόνια της Κυπροαρχαικής μέχρι Ρωμαϊκής περιόδου ανακαλύφθηκαν στην περιοχή Αγίων Ομολογητών στη Λευκωσία. Συνδέουν την ύπαρξη της περιοχής με το βασίλειο της Λήδρα. Στη νεκρόπολη των Αγίων Ομολογητών οι τάφοι της Κυπροαρχαϊκής περιόδου συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται και κατά την Κυπροκλασσική. Ωστόσο, κατά την Ελληνιστική δημιουργούνται νέοι τάφοι στο δυτικό μέρος της νεκρόπολης. Στους τάφους της νεκρόπολης των Αγίων Ομολογητών της Κυπροαρχαϊκής – Κυπροσκλασσικής περιόδου βρέθηκαν σχετικά φτωχά κτερίσματα, ενώ σε αυτούς της Ελληνιστικής πλουσιότερα. Σε κάποιο από τους τάφους βρέθηκαν σειρά νομισμάτων των Πτολεμαίων και αυτό επιτρέπει την ακριβή χρονολόγηση του (310π.Χ-146 π.Χ) Οι πλείστοι τάφοι που σήμερα ανασκάφονται είναι συλλημένοι. Τυμβωρύχοι έχουν κατά καιρούς ανακαλύψει τα κτερίσματα τα οποία έχουν οικειοποιηθεί.
Ο συνεργάτης του ΡΙΚ Ανδρέας Δημητρίου συνομιλεί με τον Λειτουργό του Τμήματος Αρχαιοτήτων Σοφοκλή Χατζησάββα για τη διαδικασία που ακολουθείται όταν εντοπίζονται αρχαία ευρήματα: https://vimeo.com/362497089
Άγιοι Ομολογητές η Εκκλησία
Του Πρωτοπρεσβύτερου Λουκά Παπαδόπουλου Προϊσταμένου Ιερού Ναού Αγίων Ομολογητών (1970-20
«Η Εκκλησία ήταν επίκεντρο της κοινωνικής ζωής, το μέρος που μαζεύονταν οι ενορίτες για να συμμεριστούν τις χαρές και τις λύπες. Οι τρεις Άγιοι Ομολογητές, ο Γουρίας, ο Σαμωνάς και ο Άβιβος, έδρασαν και πέθαναν στη Μεσοποταμία.
Σύμφωνα με τη μαρτυρία της Ευάνθους, όπως αυτή την διηγήθηκε στον Ανδρέα Ευσταθίου και την αναφέρει στο βιλβίο του “Οι Άγιοι Ομολογηταί Λευκωσία, Κύπρος 1957” μία καλοκαιρινή νύχτα, ενώ τα πάντα ήταν βουβά και σκοτεινά, η Εκκλησία των Αγίων Ομολογητών φωτίστηκε από ένα παράξενο και δυνατό φως. Ταυτόχρονα ακούγονταν ήχοι θυμιατού ενώ τρεις άνδρες λιτάνευαν στον περίβολο της Εκκλησίας κρατώντας ο καθένας μια λαμπάδα και θυμιατό.
Ιστορικά στοιχεία
Η ιστορία της Εκκλησίας των Αγίων Ομολογητών αρχίζει επίσημα το 1754. Υπάρχουν όμως μαρτυρίες που την συνδέουν με παλαιότερο γοτθικό ναό, εκείνου του Αγίου Δομινίκου. Οι μαρτυρίες αυτές ενισχύονται και από το γεγονός ότι στην εκκλησία που χτίστηκε το 1754 μ.Χ. και επισκευάστηκε το 1894 μ.Χ. υπήρχαν εμβλήματα και τάφοι με επιγραφές στα γαλλικά και λατινικά και οικόσημα των Λουζινιανών και άλλων ξένων κατακτητών.
Τα παλιά χρόνια οι Άγιοι Ομολογητές ως συνοικισμός ήταν γνωστός με το όνομα Μαντεία και ήταν στενά συνδεδεμένος με την αρχαία πολιτεία Λήδρα που ήταν το όνομα της σημερινής Λευκωσίας. Η μετονομασία του συνοικισμού σε Αγίους Ομολογητές φαίνεται να συνδέεται με την εύρεση της εικόνας των Αγίων Ομολογητών. Όταν έσκαψαν την περιοχή εκείνη βρέθηκε το υπόγειο σπήλαιο με την εικόνα των Αγίων, την οποία είχε ζωγραφίσει το 1663 ο ιερογράφος Παύλος με τη βοήθεια του Ιερομονάχου Λεόντιου. Με την εύρεση της εικόνας, ο συνοικισμός των Μαντείων άρχισε να τιμά τους Αγίους Ομολογητές. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η εκκλησία να μετονομαστεί σε εκκλησία των Αγίων Ομολογητών. Σιγά σιγά μετονομάστηκε και η κοινότητα των Μαντείων σε κοινότητα των Αγ. Ομολογητών.
Μια άλλη εκδοχή που διατυπώθηκε τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με την άποψη αυτή υπάρχουν βάσιμες υποψίες ότι το μαρτύριο των Δεκατριών μοναχών της Καντάρας έγινε στην περιοχή των Αγίων Ομολογητών. Ο δια διασυρμού και πυρός θάνατος των δώδεκα μοναχών από τους Λατίνους (ο 13ος μοναχός υπέκυψε από τις κακουχίες μέσα στη φυλακή) συνέβηκε έξω από τα τείχη της Λευκωσίας στην κοίτη του ποταμού Πεδιαίου προς το Στρόβολο. Πιθανολογείται ότι το τμήμα του ποταμού όπου θανατώθηκαν είναι το μεταξύ της επί της Λεωφ. Γρίβα Διγενή γέφυρας και της γέφυρας στην είσοδο του Στροβόλου. Στο μέσο περίπου του τμήματος αυτού βρίσκεται ο ναός των Αγ. Ομολογητών.
“Άγιοι Ομολογητές, Ο τόπος, η εκκλησία, το σχολείο”
Λευκωσία 1992