Στους απόντες
Γεννημένη στην Κύπρο δεν είμαι, δεν χορεύω, δεν τραγουδάω, ούτε παίζω κάποιο μουσικό όργανο. Κι όμως, το Εργαστήρι κατέχει ένα πολύ σημαντικό κομμάτι στη ζωή μου. Άλλωστε, όταν ο Παναγιώτης ήρθε να μας υποδεχθεί, τον Χάρη κι εμένα, στο Holiday Inn, τον μακρινό Μάιο του 2003, μόλις είχε τελειώσει ένα μάθημα στο Εργαστήρι. Τότε, στην πλάτη του ιδρωμένου λευκού μακό του διαβάσαμε ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΑΓΙΩΝ ΟΜΟΛΟΓΗΤΩΝ. «Τι σημαίνει αυτό;» τον ρωτήσαμε. Και μας είπε. Εκείνη ήταν η πρώτη φορά που άκουγα για το Εργαστήρι.
Δεκαέξι χρόνια πριν, λοιπόν… Πολλά από τα νεότερα μέλη του Εργαστηρίου ήταν αγέννητα, άλλα μωρά της αγκαλιάς κι όλοι εμείς οι υπόλοιποι δεκαέξι χρόνια νεότεροι. Από τότε οι επισκέψεις μου στο νησί πύκνωσαν. Και κάθε φορά έμπαινε μια ακόμα ψηφίδα στα όσα γνώριζα για το Εργαστήρι και κυρίως για τους ανθρώπους του. Γιατί το Εργαστήρι ήταν και είναι οι άνθρωποί του. Θυμάμαι το σπιτάκι δίπλα στην εκκλησία, ξέχειλο από παιδιά και μεγάλους, από ήχους και… φορεσιές. Θυμάμαι τη Χριστιάνα να μου γνωρίζει κόσμο και τον Παναγιώτη να χορεύει. Θυμάμαι τη γιορτή στην Αξιοθέα, έναν Ιούνιο.
Λίγα χρόνια αργότερα, τον Νιόβρη του 2007, στην Ελλάδα, ταξιδεύοντας για τον Βόλο με τον καλό συνάδελφο και φίλο Παναγιώτη Χρυσάνθου, από την Τύμπου, είχαμε ένα τροχαίο. Ο Παναγιώτης πέθανε. Κάπως έπρεπε να διαχειριστώ εκείνη την απώλεια. Κάτι να κάνω για να κρατήσω τη μνήμη του ζωντανή. Σκέφτηκα μια βιβλιοθήκη για παιδιά. Όμως κανένας δεν έδειχνε να ενδιαφέρεται. Αλλά μια 25η Μαρτίου, που ήμουν πάλι στο νησί παρέα με τη φίλη μου τη Γιόλα, βρεθήκαμε το μεσημέρι να τρώμε ψάρι στην όμορφη αυλή του σπιτιού του Παναγιώτη και της Χριστιάνας, εδώ πιο πάνω, μαζί με τον μικρό (τότε) Στέφανο, την έφηβη Ιωσηφίνα και τον… ΘΟΚ αυτοπροσώπως, δηλαδή τον Θεατρικό Οργανισμό Κατερίνας, που με τα καμώματά της είχε καταφέρει να μου φτιάξει κάπως τη διάθεση. Γιατί δεν είχα πια καμιά ελπίδα για τη βιβλιοθήκη και τους το είπα. Τότε ο Παναγιώτης μάς πρότεινε να βγούμε μια βόλτα. Κατηφορίσαμε την Αγίων Ομολογητών και φτάσαμε στην επόμενη γωνία. Σκαλωσιές ολόγυρα έκαναν τον στενό δρόμο ακόμα στενότερο.
«Κάνε λίγη υπομονή και θα μπορείς, αν θέλεις, να κάνεις εδώ τη βιβλιοθήκη», μου είπε ο Παναγιώτης. Τον κοίταξα απορημένη. «Σκεφτόμαστε να ζητήσουμε από τον ιδιοκτήτη να νοικιάσουμε το Αρχοντικό για να στεγάσουμε εδώ το Εργαστήρι. Μεγαλώσαμε και δεν χωράμε πια στο σπιτάκι της εκκλησίας», μου εξήγησε.
«Τρία χρόνια από το δυστύχημα είναι το όριο που έχω βάλει στον εαυτό μου για τη βιβλιοθήκη. Δηλαδή τον Νιόβρη του 2010. Θα τα καταφέρετε ως τότε;»
Όπως όλοι γνωρίζετε, τα κατάφεραν. Και τον Νιόβρη του 2010 έγιναν τα εγκαίνια της νέας έδρας του Πολιτιστικού Εργαστηρίου των Αγίων Ομολογητών στο Αρχοντικό Ιεροδιακόνου. Μαζί και τα εγκαίνια της Παιδικής Βιβλιοθήκης Παναγιώτη Χρυσάνθου, που στεγάζεται στον πάνω όροφο του Αρχοντικού…
Αλλά μέσα σε αυτά τα χρόνια είχαν συμβεί και άλλα γεγονότα που με είχαν συνδέσει βαθύτερα με το νησί και τους ανθρώπους και κυρίως με τους Αγίους Ομολογητές και το Εργαστήρι.
Γιατί τον Οκτώβριο του 2010, έναν περίπου μήνα πριν από εγκαίνια του Αρχοντικού, ο Παναγιώτης Θεοδώρου επέστρεφε στην Κύπρο από ένα ολιγοήμερο ταξίδι στην Αθήνα, παίρνοντας μαζί του ένα κομμάτι της οικογενειακής μου ιστορίας. Μετά από πολλή σκέψη –και την άδεια, βέβαια, του γιου μου– του είχα εμπιστευθεί κάποια από τα κειμήλια που μου είχε αφήσει πεθαίνοντας η εκ πατρός γιαγιά μου, η Καλλιόπη. Η Καλλιόπη Θεοφίλου Μουπαγιατζή, το γένος Αντωνίου Πολάτογλου, καταγόταν από τη Σίλλη της Λυκαονίας, στη Μικρά Ασία (περιοχή Ικονίου). Και, όπως τόσοι άλλοι, είχε φτάσει το 1922 στην Ελλάδα, ξεριζωμένη από τον γενέθλιο τόπο.
Τα κειμήλια αυτά αποφάσισα να παραχωρήσω στο Πολιτιστικό Εργαστήρι. Από τότε εκτίθενται μόνιμα στο Αρχοντικό Ιεροδιακόνου. Το βράδυ των εγκαινίων, καθισμένοι όλοι στην αυλή του Αρχοντικού, ακούγαμε τον κτήτορά του, τον μακαριστό, πλέον, Άκη Ιεροδιακόνου, να μας αφηγείται παλιές ιστορίες για το Αρχοντικό και τη γειτονιά. «Α», είπε κάποια στιγμή, «πόσες φορές δεν έχω θυμηθεί το αεράκι που φυσούσε ξαφνικά τις νύχτες του καλοκαιριού κι έπαιρνε όλη την κάψα της μέρας από τη Λευκωσία… “Φυσάει ο αέρας της Καραμανιάς”, λέγαμε τότε». «Ακόμα φυσάει…» του είπαν τα παιδιά. Και γελάσαμε.
Τότε σκέφτηκα να ζητήσω από τη Χριστιάνα, την αγαπημένη Χριστιάνα, τις νύχτες του καλοκαιριού ν’ αφήνει πού και πού ανοιχτά τα παράθυρα, για να δροσίζεται κι η γιαγιά μου απ’ τον αέρα του δικού της τόπου, της «πατρίδας», όπως έλεγε ως τον θάνατό της την αντικρινή Λυκαονία.
Η ιστορία του Αρχοντικού, με την πίκρα από τον πρόωρο θάνατο της μητέρας του τελευταίου του κτήτορα και το πένθος του πατέρα, έγινε ακόμα πιο πικρή από τα δάκρυα των ξεριζωμένων προσφύγων από τη Φιλιά, που το κατοίκησαν μετά τον πόλεμο. Άτυχο σπίτι, θα έλεγε κανείς. Ίσως αυτό σκεφτόταν και ο Άκης Ιεροδιακόνου, γι’ αυτό ποθούσε κάποτε να αντηχήσουν μέσα εκεί χαρούμενες μουσικές, γέλια και παιδικές φωνές. Κι έτσι έγινε. Κι ο ίδιος πρόλαβε να το δει και να το χαρεί.
Περάστε στην αυλή! Το 2010 η αυλή είναι γυμνή. Πουθενά ίσκιος. Μια μικρή πορτοκαλιά παλεύει ολομόναχη, αλλά τι ίσκιο να κάνει η έρημη; Το λέω παραπονεμένη στον Παναγιώτη, αλλά εκείνος έχει και πάλι την απάντηση:
«Θα φυτέψουμε μιαν αρτυμαθκιά και σε δυο χρόνια θα έχουμε ίσκιο».
Δεν τον πιστεύω. Η πρώτη αρτυμαθκιά πεθαίνει, μα φυτεύεται μια άλλη. Και σε δυο χρόνια έχει γίνει ένα όμορφο, ψηλό δέντρο που ισκιώνει και δροσίζει την αυλή. Από το 2012 ζω μόνιμα στη Λευκωσία. Οκτώ λεπτά περπάτημα με χωρίζουν από το Εργαστήρι και έντεκα από την εκκλησία των Αγίων Ομολογητών, όπου υπηρέτησε πολλές δεκαετίες ο πατέρας Λουκάς. Εκεί τον αποχαιρετήσαμε τον Μάιο του 2018. Μπορεί «γονείς» του Εργαστηρίου να είναι ο Παναγιώτης και η Χριστιάνα, αλλά «παππούς» του σίγουρα ήταν ο παπα-Λουκάς, μια που το Εργαστήρι ξεκίνησε από τα Κατηχητικά του. Το καθάριο, γαλάζιο βλέμμα του θα το σκέπει πάντα, αφού οι δικές του ευχές το έκαναν αυτό που είναι: ένας χώρος ζωής, αγάπης και συνεργασίας, που ποτέ δεν διαψεύδει τις προσδοκίες σου.